Nguyễn Văn Tố - Nhà trí thức yêu nước, có nhiều công
lao, đóng góp to lớn trên lĩnh vực nghiên cứu khoa học xã hội nhân văn của Việt
Nam; đi đầu trong sự nghiệp truyền bá chữ quốc ngữ.
Nguyễn Văn Tố có một vốn kiến thức phong
phú về Hán Nôm, về lịch sử, văn hóa Việt Nam và phương Đông. Ở Nguyễn Văn Tố có sự kết hợp giữa hai nền
văn hóa Việt Nam và Pháp, kết hợp hai nền văn minh Đông và Tây trên nền tảng bền vững
của truyền thống văn hóa dân tộc, cốt cách tâm hồn Việt Nam, và
biểu hiện sâu sắc nhất là lòng yêu nước, tinh thần dân tộc.
Cụ Nguyễn Văn Tố để lại nhiều công trình nghiên cứu liên ngành và chuyên
sâu, bao quát nhiều lĩnh vực khoa học xã hội, như sử học, văn học, văn bản học, khảo cổ học, ngôn ngữ học, dân tộc học,
tôn giáo học, văn hóa học, văn hóa dân gian, kiến trúc nổi bật. Các tác phẩm: Sự tích Ôn Như hầu, Hoa tiên, Nguyễn
Du và Truyện Kiều, Thơ xuân đời Hồng Ðức, Thơ Hồng Ðức bổ chính, Thơ vịnh sử đời
Hồng Ðức, Hạnh thục ca... được Nguyễn Văn Tố nghiên cứu và viết lại bằng tiếng
Pháp, tiếng Hán, tiếng Việt đã góp phần
không nhỏ vào việc nâng cao dân trí, giáo dục lòng yêu nước trong nhân dân. Thống kê
từ năm 1941-1945, trên tạp chí Tri Tân, Nguyễn Văn Tố
đã có tới 114 mục bài mang tính chuyên sâu trên các lĩnh vực khoa học
xã hội nhân văn. Cụ Nguyễn Văn Tố là người Việt Nam duy nhất
được phép sửa văn Pháp cho mọi bài viết đăng trên Tập san Viễn Đông Bác cổ (BEFEO), kể cả bài viết của Giám đốc
người Pháp George Coedès.
Từ năm 1934 cho đến năm 1946, trên cương vị là Hội trưởng
Hội Trí Tri, cụ Nguyễn Văn Tố đã có những đóng góp mang ý nghĩa tạo tiền đề cho
công cuộc chấn hưng đất nước ở những giai đoạn sau.
Năm 1938, cụ Nguyễn Văn Tố được cử
làm Hội trưởng Hội truyền bá chữ quốc ngữ Bắc Kỳ. Trong suốt 7 năm (từ 1938-1945),
Hội truyền bá chữ quốc ngữ đã mở 17 chi nhánh ở Bắc Kỳ với 820 lớp học, có
2.903 giáo viên đã dạy cho 41.118 người biết đọc, biết viết và ở khu vực Trung
Kỳ thành lập 11 chi nhánh; đồng thời thu hút nhiều nhà trí thức tên tuổi tham
gia như: Nguyễn Văn Huyên, Nguyễn Xiển, Nguyễn Mạnh Tường, Trần Văn Giáp, Hoàng
Xuân Hãn, … Hoạt động dưới danh nghĩa là Hội hoạt động văn hóa giáo dục, nhưng thực
chất Hội truyền bá chữ quốc ngữ là một tổ chức có sự tham gia của nhiều nhà
chính trị và đã có những đóng góp to lớn đối với việc tuyên truyền, giáo dục
lòng yêu nước, tinh thần dân tộc cho quần chúng nhân dân. Nhiều hội viên Hội
truyền bá chữ quốc ngữ trở thành những chiến sĩ cách mạng, tham gia khởi nghĩa
giành chính quyền. Cách mạng tháng Tám thành công, phong trào truyền bá chữ quốc
ngữ trở thành nòng cốt của cuộc vận động diệt “giặc dốt” và “phong trào bình
dân học vụ” là chủ trương của chính quyền cách mạng. Phong trào này đã lan rộng
khắp nơi, trở thành hoạt động quần chúng sâu rộng và tiến bộ của trí thức yêu
nước. Cụ Nguyễn Văn Tố có công lao, đóng góp quan trọng trong thực hiện sứ mệnh
nâng cao dân trí.
Năm 1941, cụ Nguyễn Văn Tố tham gia sáng lập Tạp chí Tri Tân với mục đích “ôn cố nhi tân, khả
dịch vi sư hĩ” là “để xem xét việc đời xưa mà hiểu biết việc đời nay thì có thể
làm thầy thiên hạ”. Cụ Nguyễn Văn Tố đã soạn thảo hai bộ sử học đồ sộ “Đại Nam
dật sử” và “Sử ta so với sử Tàu” để làm sâu sắc thêm lịch sử nước nhà và góp phần
tuyên truyền, giáo dục chủ nghĩa yêu nước, nêu cao lòng tự hào, tự tôn dân tộc.
Nguyễn Văn Tố - Bộ Trưởng đầu tiên của Bộ Cứu tế xã hội,
người có
công lớn trong việc diệt "giặc đói", diệt "giặc dốt” và huy động vật lực chuẩn
bị cho công cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp
Cách mạng tháng Tám thành công, đất
nước độc lập, người dân tự do, làm chủ vận mệnh của mình, Chính phủ lâm thời nước
Việt Nam Dân chủ Cộng hòa nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được thành
lập; cụ Nguyễn Văn Tố được Chủ tịch Hồ Chí Minh mời làm Bộ trưởng Bộ Cứu tế xã
hội. Ngày 3/9/1945, Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa họp và đề
ra 6 nhiệm vụ cấp bách, trong đó diệt “giặc đói” và “giặc dốt” là nhiệm vụ quan
trọng ngang hàng với diệt “giặc ngoại xâm”.
Trên
cương vị là Bộ trưởng đầu tiên của Bộ Cứu tế xã hội, tuy thời gian không dài (25/8/1945
- 2/3/1946), nhưng vào thời điểm khó
khăn nhất của lịch sử dân tộc, khi chính quyền cách mạng trong tình thế “ngàn
cân treo sợi tóc”, Bộ trưởng Nguyễn Văn Tố đã có những đóng góp
to lớn vào việc giải quyết nạn đói, nạn dốt, hai trong ba loại giặc nguy cấp của
cách mạng Việt Nam lúc bấy giờ.
Ngày 2/11/1945, Bộ trưởng Nguyễn Văn Tố đã quyết định
thành lập Hội cứu đói. Hội này được
tổ chức xuống tận các làng ở một số tỉnh đồng bằng Bắc Bộ, sau đó lan rộng ra
khắp cả nước. Hoạt động của Hội nhằm tìm nguồn lương thực, tiền và vải do các
nhà hảo tâm giúp đỡ, phát triển sản xuất, khuyến khích công việc đồng áng,
trông nom đê điều, giúp người dân khai hoang đất để gia tăng sản xuất. Bộ trưởng
Nguyễn Văn Tố đã trực tiếp đến các địa phương chỉ đạo thành lập Hội cứu đói;
kêu gọi các địa phương hưởng ứng lời kêu gọi tương thân, tương ái của Chủ tịch
Hồ Chí Minh thực hiện “Hũ gạo cứu đói”, “những ngày đồng tâm nhịn ăn”. Bộ trưởng Nguyễn Văn Tố phát động nhiều cuộc
vận động quyên góp ủng hộ người lao động nghèo và tổ chức nhiều triển lãm về chủ
đề “nạn đói” cuối năm 1944 đầu năm 1945 do thực dân Pháp, phát xít Nhật gây ra.
Nhờ đó, đã tạo được phong trào thi đua cứu đói rầm rộ trên cả nước từ các làng,
xã cho đến các xí nghiệp sản xuất; làm cho các nhà tư sản, địa chủ bỏ tiền của,
thóc gạo cứu đói, thậm chí cả một số đơn vị quân đội quốc dân Đảng Trung Quốc ở
Nam Định tham gia. Trong khoảng thời gian 2
tháng (tháng 9 đến tháng 11 năm 1945), Bộ Cứu tế xã hội đã quyên góp ở 3 miền với
số tiền 160.000.000 đồng và tải gạo từ Nam ra Bắc giao cho Hội cứu đói, có đóng
góp to lớn vào việc giải quyết nạn đói đang có nguy cơ tái diễn.
Để giải quyết tận gốc nạn đói,
Chính phủ đã lập Ủy ban Trung ương phụ trách sản xuất. Ngày 15/11/1945, Bộ trưởng
Nguyễn Văn Tố chủ trì, phối hợp với Bộ Quốc dân kinh tế ký Nghị định số 41-BKT
đưa ra các biện pháp khuyến khích tận dụng nguồn đất đai trồng màu cứu đói và
phối hợp Bộ Canh nông tổ chức thêm những cơ sở gia tăng tập thể, dùng nguồn đất
công cộng gia tăng sản xuất, chỗ nào có đất trống đều trồng trọt rau màu… Do vậy,
kết quả
sản lượng màu đã tăng gấp 4 lần so với thời kỳ Pháp thuộc, trong 6 tháng (tháng
11/1945 - tháng 5/1946) đã đạt 614.000 tấn quy ra thóc là 506.000 tấn và nạn
đói đã bị đánh lùi. Đúng kỷ niệm một năm Ngày Quốc khánh nước Cộng hòa xã
hội chủ nghĩa Việt Nam (2/9/1945 - 2/9/1946), đồng chí Võ Nguyên Giáp - Bộ trưởng
Nội vụ tuyên bố: “Cuộc cách mạng đã chiến thắng được nạn đói, thật là kỳ công của
chế độ dân chủ”.
Không chỉ có đóng góp to lớn đối
với việc giải quyết nạn đói, Bộ trưởng Nguyễn Văn Tố cùng với thành viên Chính
phủ từng bước thực hiện nhiệm vụ tiêu diệt “giặc dốt”. Bộ trưởng Nguyễn Văn Tố chủ trương kết hợp chặt
chẽ và có hiệu quả giữa cơ quan học vụ của nhà nước với các đoàn thể cứu quốc để
nâng cao dân trí cho hàng triệu đồng bào như: phối hợp với Nha Bình dân học vụ đào tạo cấp tốc những đoàn cán bộ
chuyên trách và đưa về các
địa phương gây dựng cơ sở. Trong một thời gian ngắn, Bộ Cứu tế xã hội và Nha
Bình dân học vụ đã tổ chức được 3 lớp huấn luyện đào tạo đội ngũ cán bộ bình
dân học vụ cho cấp tỉnh mang tên “khóa học Hồ Chí Minh”, “Phan Thanh” và “Đoàn
kết”. Sau khi tham gia huấn luyện, học viên tản về các địa phương trong cả nước
tích cực tuyên truyền vận động và trực tiếp dạy chữ cho hàng triệu đồng bào. Nhờ
đó, tỷ lệ người không biết chữ giảm xuống, dân trí được nâng lên, có hàng triệu
đồng bào tham gia học tập và học tập trở thành nghĩa vụ và quyền lợi của mỗi
công dân. Phong trào toàn dân tham gia bình dân học vụ sôi nổi trên khắp cả nước
và làm thay đổi cả bộ mặt xã hội vui tươi, khỏe mạnh, tự tin trong bầu không
khí độc lập.
Cùng với việc diệt “giặc dốt”, Bộ trưởng Bộ Cứu tế xã
hội Nguyễn Văn Tố đã đi đầu trong cuộc vận động xây dựng “đời sống mới” và tiến
hành tuyên truyền rộng rãi trong nhân dân, giáo dục tinh thần yêu nước, tinh thần
yêu lao động, căm ghét bọn áp bức bóc lột và xây dựng đạo đức cách mạng “cần,
kiệm, liêm, chính, chí công vô tư”. Với tác phong nhanh nhẹn,
dứt khoát, gần gũi với người lao động, cụ Nguyễn Văn Tố đã nhạy bén, chủ động, khôn khéo đưa ra những
quyết sách đúng đắn, hợp lý, sát cánh cùng Chính phủ chèo lái con thuyền cách mạng
vượt qua mọi hiểm nghèo.
Nguyễn Văn Tố - Vị Trưởng ban Thường trực Quốc hội đầu
tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, người đại biểu của nhân dân lao động,
có nhiều quyết sách quan trọng trong những ngày đầu mới giành độc lập
Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa được
thành lập. Việc ban hành Hiến pháp, thành lập Chính phủ chính thức là đòi hỏi cấp
bách, quan trọng hàng đầu để củng cố, tăng cường chính quyền với nhân dân. Ngày
6/1/1946, cuộc Tổng tuyển cử được tiến hành, cả nước bầu được 333 đại biểu. Cụ Nguyễn
Văn Tố được cử tri Nam Định bầu và trở thành đại biểu Quốc hội khóa I.
Ngày
2/3/1946,
tại Kỳ họp thứ nhất của
Quốc hội
khóa I, các đại biểu đã
nhất trí bầu cụ Nguyễn Văn Tố làm
Trưởng ban Thường trực Quốc hội (tương đương chức danh Chủ tịch Quốc hội
ngày nay). Trưởng ban Thường trực Quốc hội Nguyễn
Văn Tố đã cùng các thành viên trong Ban Thường trực nhanh chóng bắt tay vào củng cố nhà nước, xây
dựng nền dân chủ, thống nhất dân tộc, sẵn sàng kháng chiến toàn quốc.
Ngày
6/3/1946, Trưởng ban Thường trực Quốc hội Nguyễn Văn Tố tham dự cuộc họp đặc biệt
của Hội đồng Chính phủ do Chủ tịch Hồ Chí Minh -
Chủ tịch Chính phủ chủ trì. Hội
đồng đã bàn bạc và nhất trí ký Hiệp định sơ
bộ với Pháp theo các điều kiện đã được thỏa thuận. Biên bản cuộc họp đặc
biệt sáng ngày 6/3/1946, có chữ ký của Trưởng ban Thường trực Quốc hội cùng các
thành viên Chính phủ và Ủy ban kháng chiến, tán thành ký kết Hiệp định sơ bộ
6/3/1946. Việc ký hiệp định
sơ bộ
ngày 6/3/1946 có ý nghĩa rất lớn đối với Việt Nam trong bối cảnh đặc thù lúc
đó. Đây là Hiệp ước tạo nền tảng vững chắc để bảo vệ nền độc lập dân tộc trong
giai đoạn đầu của chế độ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
Trên
cương vị Trưởng ban Thường trực Quốc hội đầu tiên trong thời gian chỉ hơn 8 tháng (2/3/1946 - 9/11/1946), cụ Nguyễn Văn Tố đã có những đóng góp to
lớn với dân tộc và cách mạng Việt Nam, góp phần vào việc củng cố chính quyền cách mạng, xây dựng đường lối đối nội, đối ngoại, đưa đất
nước thoát khỏi tình thế “ngàn cân treo sợi tóc”. Ban Thường trực Quốc hội dưới sự chỉ
đạo của Trưởng ban Nguyễn Văn Tố
luôn góp sức cùng Chính phủ
giải quyết những khó khăn của đất nước, đã lên tiếng phản
kháng và tố cáo những hành vi trái tín nghĩa của thực dân Pháp trước dư luận thế giới và kêu gọi quốc dân đồng bào đoàn kết chặt chẽ để sẵn sàng đối phó. Nguyễn Văn Tố
đã chỉ đạo Quốc hội phải luôn chú trọng đến quyền lợi của quốc gia và nhân dân.
Bởi vậy,
tại kỳ họp thứ hai, Quốc hội khóa I, Ban Thường trực Quốc hội đã xem xét 98 dự án Sắc lệnh
của Chính phủ, tập trung vào các vấn đề như: pháp chính, kinh tế, tài chính, xã
hội. Ngoài ra, Ban Thường
trực Quốc hội còn nhận nhiều kiến nghị cải tạo đời sống ở nông thôn và biểu quyết tán thành danh sách Chính phủ mới; thảo luận và thông qua
dự án Luật Lao động. Đặc biệt
ngày 9/11/1946, Quốc hội đã biểu quyết thông qua Hiến pháp đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, phản ánh rõ thắng lợi của cách mạng Việt Nam, khẳng định quyền dân tộc
độc lập, thống nhất lãnh thổ và quyết tâm bảo vệ đất nước của toàn dân, xây dựng
thể chế dân chủ cộng hòa, chế độ bảo đảm quyền dân chủ, tự do của mọi công
dân, không phân biệt nam nữ, quan tâm đối với đồng bào
dân tộc thiểu số....
Ngày
3/11/1946, Chính phủ mới do Chủ tịch Hồ Chí Minh đứng đầu được thành lập gồm 12 bộ. Cụ Nguyễn Văn Tố được cử là
Bộ trưởng không bộ.
Sau gần một năm tạm hòa hoãn, chính quyền cách mạng đã
được củng cố và phát triển lực lượng để xây dựng và bảo vệ đất nước. Lúc này, thực
dân Pháp đã phản bội Hiệp định sơ bộ 6/3/1946 và Tạm ước 14/9/1946, đánh chiếm
Hải Phòng, Lạng Sơn và gây hấn ở nhiều nơi (đặc biệt là Thủ đô Hà Nội). Trước tình
hình đó, đêm 19/12/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh ra lời kêu gọi toàn quốc kháng
chiến và thành lập Ủy ban Trung ương tản cư và di cư. Ngày 22/01/1947, Chủ tịch
Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số
8-SL thành lập Ủy ban tản cư và di cư, gồm có cụ Bùi Bằng Đoàn làm Chủ tịch, cụ Nguyễn Văn Tố
làm Phó Chủ tịch Ủy ban tản cư và di cư, cùng với 8 ủy viên khác đại diện cho
các Bộ. Bộ trưởng Nguyễn Văn Tố đã tích cực động viên nhân dân các vùng nhanh
chóng chuẩn bị tản cư đến vùng an toàn và nhân dân các vùng có chiến sự triệt để
thi hành chính sách “vườn không nhà trống”, tản cư ra vùng tự do. Hàng triệu đồng
bào hưởng ứng theo tiếng gọi của Ủy ban tản cư và di cư, rời bỏ nhà cửa, tài sản,
chịu gian khổ để thực hiện quyết tâm không đội trời chung với giặc và khẩu hiệu
tản cư cũng là kháng chiến.
Ngày 7/10/1947, thực dân Pháp mở cuộc tấn công lên Việt Bắc nhằm tiêu diệt cơ
quan đầu não kháng chiến của nhân dân ta. Trong
cuộc tiến công vào thị xã Bắc Kạn,
thực dân Pháp đã bắt được Bộ trưởng Nguyễn Văn Tố.
Chúng tìm mọi cách mua chuộc, dụ dỗ, thậm chí tra
tấn dã man, tàn độc để buộc Cụ kêu gọi các chiến sĩ cách mạng ra hàng; nhưng
chúng đã bị thất bại trước tấm lòng kiên
trung của Cụ.
Cụ Nguyễn Văn Tố đã đi vào lịch sử dân tộc với những cống
hiến to lớn cho sự nghiệp khoa học, nhất là khoa học xã hội nhân văn; chống nạn
thất học, nâng cao dân trí. Tên tuổi của cụ Nguyễn Văn Tố gắn liền với sự nghiệp
Hội Truyền bá chữ quốc ngữ, Hội Trí Tri. Cụ là một điển hình về tự học, là tấm
gương mở đường cho đội ngũ nhân sĩ, trí thức đem tài năng, trí tuệ, sức lực cống
hiến cho sự nghiệp cách mạng của đất nước. Ở cụ Nguyễn Văn Tố bộc lộ rõ phẩm chất
của một nhà lãnh đạo cần mẫn, mẫu mực.
Trên cương vị công tác nào Cụ cũng mang hết tài năng, tâm huyết và kinh nghiệm
để cống hiến cho sự nghiệp xây dựng, bảo vệ chính quyền cách mạng và kháng chiến
kiến quốc. Cụ Nguyễn Văn Tố là tấm gương sáng ngời về lòng dũng cảm, kiên trung
bất khuất trước kẻ thù, hết lòng vì nước, vì dân. Cụ Nguyễn Văn Tố là một nhân
cách lớn, là người hiền tài có đủ nhân - trí - dũng - liêm.
Kỷ niệm 130 năm Ngày sinh cụ Nguyễn Văn Tố
- người cộng sự, người bạn chiến đấu thân thiết của Chủ
tịch Hồ Chí Minh là dịp để chúng ta ôn lại cuộc đời, sự nghiệp và tôn
vinh những cống hiến to lớn của Cụ đối với cách mạng Việt Nam; qua đó giáo dục tinh
thần yêu nước, tự tôn dân tộc, tinh thần đại đoàn kết toàn dân tộc; cổ vũ, động
viên các tầng lớp nhân dân tích cực thi đua hoàn thành tốt các nhiệm vụ phát
triển đất nước.
Noi gương cụ Nguyễn Văn Tố, toàn Đảng,
toàn dân và toàn quân ta nỗ lực phấn đấu, quyết tâm thực hiện thắng lợi Nghị
quyết đại hội Đảng bộ các cấp và Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ
XII của Đảng.
HC-BTGHU - nguồn BTG tỉnh