Trong lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam, có hai lần thuật ngữ tuyên giáo
được sử dụng làm tên gọi cho một cơ quan tham mưu của Đảng và theo đó thuật ngữ
công tác tuyên giáo ra đời, tồn tại cho đến ngày nay.
Quang cảnh Hội nghị toàn quốc tổng kết công tác tuyên giáo năm
2018, phương hướng, nhiệm vụ năm 2019
Hiện nay, một số cấp ủy và ngay cả những người
làm công tác tuyên giáo còn nhận thức rất khác nhau về công tác tuyên giáo,
thậm chí còn có sự nhầm lẫn giữa công tác tuyên giáo với công tác tư tưởng,
công tác tuyên giáo với cơ quan tuyên giáo. Sự thiếu thống nhất này gây nhiều
trở ngại trong quá trình nhận thức, triển khai thực hiện công tác tuyên giáo
cũng như trong đào tạo, bồi dưỡng cán bộ và nghiên cứu khoa học về công tác
tuyên giáo. Muốn hiểu đúng về công tác tuyên giáo không thể duy danh định nghĩa
mà cần phải tiếp cận từ góc độ lịch sử và phương thức lãnh đạo của một đảng cầm
quyền.
Khi chưa giành được chính quyền, nhiệm vụ
trọng tâm, chủ yếu của Đảng là tiến hành công tác tuyên truyền, giáo dục chủ
nghĩa Mác - Lênin, cương lĩnh, đường lối của Đảng cho cán bộ, đảng viên và quần
chúng để tạo sự thống nhất về tư tưởng trong nội bộ Đảng; đồng thời, giác ngộ,
tập hợp nhân dân dưới ngọn cờ của Đảng. Thực ra, để có cương lĩnh, đường lối
đúng đắn, trước hết Đảng phải tổ chức nghiên cứu, nắm chắc lý luận Mác - Lênin
và thực tiễn Việt Nam trong từng thời kỳ, từng nhiệm vụ. Những công việc đó
thuộc về công tác lý luận, hay nói đúng hơn là công tác nghiên cứu lý luận.
Cùng với công tác nghiên cứu lý luận, Đảng phải tiến hành công tác tuyên
truyền, giáo dục chính trị để cán bộ, đảng viên và nhân dân hiểu biết, tin
tưởng và sẵn sàng theo Đảng làm cách mạng.
Bên cạnh công tác tuyên truyền, Đảng tiến hành
công tác cổ động để cổ vũ, động viên, khích lệ, khơi nguồn động lực để quần
chúng sẵn sàng vượt qua mọi khó khăn, thử thách, dấn thân để hiện thực hóa mục
tiêu, lý tưởng của Đảng. Trên thực tế, tuyên truyền và cổ động luôn đi cùng với
nhau, nhưng tuyên truyền thiên về cung cấp tri thức, thuyết phục và xây dựng
niềm tin cho đối tượng, còn cổ động lại hướng về cổ vũ, động viên, khích lệ,
biến ý chí thành hành động. Vì vậy, trong nghiên cứu khoa học người ta phân
biệt tuyên truyền và cổ động là hai mặt công tác khác nhau.
Các nhà khoa học ở Việt Nam cũng thống nhất
gọi ba công việc quan trọng đó là công tác tư tưởng và làm rõ sự khác nhau
giữa chúng bằng các công trình nghiên cứu công phu và nghiêm túc. Cần lưu ý
rằng, công tác tư tưởng khác với cơ quan, tổ chức làm công tác tư tưởng. Một
công tác có thể được thực hiện bởi nhiều cơ quan, tổ chức khác nhau và một cơ
quan, tổ chức có thể làm nhiều công tác khác nhau.
Về lý luận là như vậy, nhưng trên thực tế các
cơ quan làm công tác tư tưởng của Đảng được đặt tên khác nhau phụ thuộc vào
quan niệm và nhiệm vụ trọng tâm của công tác tư tưởng ở từng thời kỳ. Khi Đảng
chưa giành được chính quyền, tuy công tác nghiên cứu lý luận là tất yếu trong
quá trình lãnh đạo cách mạng nhưng Đảng chưa có tổ chức chuyên biệt mà chủ yếu
phụ thuộc vào việc tự nghiên cứu của các đồng chí lãnh tụ. Trong khi đó, nhiệm
vụ cơ bản lúc này là tuyên truyền, giáo dục để cán bộ, đảng viên và nhân dân
hiểu rõ Cương lĩnh, đường lối cách mạng của Đảng. Vì vậy, ngay từ khi ra đời,
Đảng thành lập Bộ Tuyên truyền, sau đó đổi thành Ban Tuyên truyền, Ban Tuyên truyền
cổ động, Ban Tuyên huấn...
Tuy tên gọi khác nhau, nhưng có thể hiểu đây
chính là cơ quan tham mưu, giúp việc cho Trung ương Đảng về công tác tư
tưởng.
Năm 1959, thuật ngữ công tác tuyên giáo ra
đời. Đây là một thuật ngữ xuất phát từ thực tiễn chứ không phải từ kết quả
nghiên cứu khoa học. Thời điểm đó, do yêu cầu tổ chức bộ máy lãnh đạo, Trung
ương Đảng quyết định hợp nhất Ban Tuyên huấn Trung ương và Ban Văn giáo Trung
ương thành Ban Tuyên huấn Văn giáo Trung ương, gọi tắt là Ban Tuyên giáo Trung
ương. Từ đây, thuật ngữ tuyên giáo ra đời và cũng từ đó phát sinh thuật ngữ
công tác tuyên giáo và cán bộ tuyên giáo. Đáng chú ý, thuật ngữ công tác tuyên
giáo thời kỳ này chỉ bao gồm: công tác tư tưởng, văn hóa văn nghệ, khoa học,
giáo dục của Đảng chứ không trùng khít hoàn toàn với thuật ngữ công tác tuyên
giáo đang sử dụng hiện nay.
Năm 1968, Đảng quyết định tách Ban Tuyên giáo
Trung ương thành Ban Tuyên huấn Trung ương và Ban Khoa giáo Trung ương. Từ đó,
thuật ngữ công tác tuyên giáo ít được sử dụng. Năm 1989, Bộ Chính trị quyết
định hợp nhất Ban Văn hóa - Văn nghệ Trung ương với Ban Tuyên huấn Trung ương,
lấy tên là Ban Tư tưởng - Văn hóa Trung ương. Từ đây, trong cả lý luận và thực
tiễn bắt đầu xuất hiện thuật ngữ công tác tư tưởng - văn hóa và có những nội
hàm khác nhau. Có nghiên cứu cho rằng, công tác tư tưởng - văn hóa với công tác
tư tưởng chỉ là một, nhưng muốn nhấn mạnh văn hóa như là một phương tiện truyền
tải nội dung tư tưởng hoặc văn hóa phải gắn với tư tưởng… Tuy nhiên trên
thực tế, thuật ngữ này chỉ hai mảng công tác khác nhau trong một cơ quan của
Đảng, bao gồm: công tác tư tưởng và công tác văn hóa - văn nghệ. Năm 2007, Bộ
Chính trị ra quyết định hợp nhất Ban Khoa giáo Trung ương và Ban Tư tưởng - Văn
hoá Trung ương thành Ban Tuyên giáo Trung ương. Từ đây, thuật ngữ công tác
tuyên giáo được sử dụng trở lại cho đến ngày nay. Tuy nhiên, thuật ngữ này đã
mang một nội dung mới, khác với thuật ngữ công tác tuyên giáo ở thập niên 1960.
Để hiểu rõ thuật ngữ công tác tuyên giáo hiện
nay, cần phải thấy rõ phương thức lãnh đạo của một đảng cầm quyền. Từ khi trở
thành đảng cầm quyền, Đảng ta lãnh đạo toàn diện các lĩnh vực đời sống xã hội:
chính trị, tư tưởng, kinh tế, văn hóa, khoa học, giáo dục, y tế, thể thao, an
ninh, quốc phòng, đối ngoại… Sự lãnh đạo của Đảng đối với các lĩnh vực này gọi
là công tác. Ví dụ, công tác chính trị, tư tưởng; công tác kinh tế; công tác
văn hóa - văn nghệ; công tác giáo dục, khoa học… Sự lãnh đạo của Đảng đối với
các lĩnh vực này bao gồm: việc xác lập quan điểm, đường lối về lĩnh vực đó
thông qua các nghị quyết, chỉ thị; tuyên truyền, quán triệt các nghị quyết, chỉ
thị cho cán bộ, đảng viên nói chung và cán bộ, đảng viên, quần chúng công tác
trong các lĩnh vực đó; hướng dẫn, chỉ đạo các tổ chức đảng cấp dưới và các cấp
chính quyền, đoàn thể cụ thể hóa các nghị quyết, chỉ thị của Đảng; kiểm tra,
giám sát việc thực hiện và tiến hành sơ kết, tổng kết đánh giá việc thực hiện
nghị quyết, chỉ thị của Đảng.
Ngoài ra, Đảng còn thành lập các tổ chức đảng
và bố trí cán bộ của mình giữ các cương vị trong các cơ quan quản lý nhà nước
thuộc các lĩnh vực đó, để bảo đảm cho đường lối của Đảng được thực thi một cách
nghiêm minh. Đảng muốn lãnh đạo được các lĩnh vực rộng lớn đó, thì phải có cơ
quan tham mưu, giúp việc. Đó là lý do của việc xuất hiện các ban của Đảng có
tên gần giống với tên các bộ, ngành trong cơ quan nhà nước. Trong quá trình
lãnh đạo của mình, để đảm bảo hiệu lực lãnh đạo và thực hiện tinh gọn tổ chức
bộ máy, các ban tham mưu của Đảng liên tục thay đổi, lúc nhập vào, lúc tách ra
với những tên gọi rất khác nhau. Đó cũng là lý do thuật ngữ công tác tuyên giáo
có “số phận thăng trầm” như vậy. Vì thế, nếu không hiểu được quá trình hình
thành thuật ngữ tuyên giáo, sẽ rất khó định hình nội dung của công tác tuyên
giáo. Nếu cứ duy danh định nghĩa thì thuật ngữ công tác tuyên giáo có thể được
hiểu rất khác nhau.
|
Các đại biểu dự Hội thi Giảng viên Lý luận
chính trị giỏi năm 2018
|
Đây vừa là hoạt động bảo đảm sự lãnh đạo của
Đảng về lĩnh vực chính trị, tư tưởng nhưng cũng chính là một hoạt động lãnh đạo
của Đảng. Đảng tiến hành công tác tư tưởng là tiến hành nghiên cứu lý luận,
tổng kết thực tiễn làm cơ sở khoa học để đề ra đường lối cách mạng đúng đắn.
Đảng trực tiếp và lãnh đạo, chỉ đạo tiến hành công tác tuyên truyền, cổ động để
bảo đảm sự thống nhất tư tưởng trong nội bộ, tạo sự đồng thuận trong xã hội với
đường lối, chủ trương của Đảng, nâng cao vị thế Việt Nam trên trường quốc tế,
đấu tranh với các tư tưởng sai trái thù địch, v.v.. Ban tuyên giáo các cấp là
cơ quan tham mưu giúp việc cho cấp ủy đảng ban hành nghị quyết, chỉ thị; hướng
dẫn chỉ đạo, tổ chức thực hiện, kiểm tra và sơ kết, tổng kết việc thực hiện
công tác tư tưởng của cấp ủy.
Mảng công tác thứ hai của công tác tuyên giáo
là công tác văn hóa - văn nghệ. Đây là hoạt động bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng
trong lĩnh vực văn hóa - văn nghệ của đất nước, không đơn thuần chỉ là sử
dụng văn hóa - văn nghệ để tuyên truyền đường lối, quan điểm của Đảng như một
số người nghĩ. Dĩ nhiên, trong công tác văn hóa - văn nghệ có bao hàm công tác
tư tưởng, nhưng không đơn thuần chỉ có công tác tư tưởng. Quan trọng nhất của
công tác tuyên giáo là bảo đảm cho lĩnh vực văn hóa - văn nghệ luôn hoạt động
và phát triển theo đúng quan điểm, đường lối của Đảng.
Khoa giáo là thuật ngữ viết tắt các lĩnh vực
khoa học, giáo dục, y tế, thể thao, dân số, kế hoạch hóa gia đình, chăm sóc bà
mẹ, trẻ em, phòng chống tệ nạn xã hội, an sinh xã hội… Quốc gia nào cũng phải
chăm lo phát triển giáo dục, y tế và các vấn đề xã hội theo các mục tiêu và
đường hướng riêng của quốc gia đó. Việt Nam thực hiện cơ chế một đảng cầm
quyền, sự phát triển của lĩnh vực khoa giáo phải tuân thủ theo đúng Cương lĩnh,
đường lối mà Đảng Cộng sản Việt Nam đã xác định. Công tác khoa giáo chính là
hoạt động bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng đối với các lĩnh vực nói trên. Khác với
công tác tư tưởng, Đảng vừa lãnh đạo nhưng cũng vừa là người thực hiện, công
tác văn hóa - văn nghệ và công tác khoa giáo là toàn bộ các hoạt động bảo đảm sự
lãnh đạo của Đảng trong lĩnh vực văn hóa - văn nghệ, khoa giáo. Trong đó, cơ
quan tuyên giáo làm công tác tham mưu giúp cho cấp ủy đảng ban hành các nghị
quyết, chỉ thị về xây dựng, phát triển văn hóa - văn nghệ, khoa giáo; hướng
dẫn, tuyên truyền quán triệt các nghị quyết đó trong các lĩnh vực liên quan;
kiểm tra và sơ tổng kết việc thực hiện nghị quyết của Đảng; tham gia ý kiến về
bổ nhiệm, đề bạt cán bộ của Đảng trong các lĩnh vực đó; giáo dục, bồi dưỡng văn
nghệ sĩ, trí thức…
Công tác tuyên giáo và ban tuyên giáo là hai thuật ngữ khác nhau. Công tác
tuyên giáo là công tác tư tưởng của Đảng và bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng đối
với các lĩnh vực văn hóa - văn nghệ, khoa giáo. Ban tuyên giáo là cơ quan tham
mưu và nghiệp vụ giúp cho cấp ủy thực hiện sự lãnh đạo nói trên. Công tác tuyên
giáo không đơn thuần chỉ có công tác tư tưởng; đồng thời, công tác tuyên giáo
cũng không làm nhiệm vụ quản lý các lĩnh vực văn hóa - văn nghệ và khoa giáo,
vì đó là công việc của các cơ quan nhà nước. Ngoài các công việc trên, ban
tuyên giáo còn có thể được giao thêm các nhiệm vụ khác theo yêu cầu của cấp ủy
ở từng địa phương, từng thời kỳ. Trong cơ quan tuyên giáo có thể có nhiều bộ
phận khác nhau, nhưng đều phục vụ cho việc tham mưu, giúp cấp ủy trong các công
tác tư tưởng, văn hóa-văn nghệ và khoa giáo. Công tác tuyên giáo là tên gọi
chung của nhiều mảng công tác khác nhau, nên khó có thể đưa ra một định nghĩa
hoàn chỉnh mang tính khoa học. Từ sự phân tích nêu trên, bước đầu có thể quan
niệm: công tác tuyên giáo là toàn bộ các hoạt động tư tưởng của Đảng, bao gồm
việc xây dựng, phát triển, truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Minh, đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước cho cán bộ, đảng viên và nhân
dân; đồng thời, bảo đảm sự lãnh đạo vững chắc của Đảng đối với các lĩnh vực văn
hóa - văn nghệ và khoa giáo.
Doãn
Thành – BGTHU – Theo TS Lương Ngọc Vĩnh - Tạp chí Tuyên giáo số 5/2019.