​Ngay sau khi Hiệp định Gienevơ về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Đông Dương được ký kết, đế quốc Mỹ đã hất cẳng thực dân Pháp, ra sức phá hoại Hiệp định, dựng lên chính quyền tay sai Ngô Đình Diệm ở miền Nam, âm mưu chia cắt lâu dài đất nước ta, hòng biến miền Nam Việt Nam thành thuộc địa kiểu mới và là căn cứ quân sự, tiền đồ của Mỹ ở Đông Nam Á. Chúng đã thi hành các biện pháp chính trị, quân sự,kinh tế, văn hóa, xã hội, lừa gạt, mị dân, khủng bố, đàn áp phong trào cách mạng của nhân dân miền Nam.Chúng lê máy chém đi khắp miền Nam nói chung và Biên Hòa - Đồng Nai nói riêng với mục tiêu “giết nhầm còn hơn bỏ sót”, hòng đàn áp cách mạng nước ta.

Trước tội ác tàn độc của kẻ thù, Ban lãnh đạo Liên tỉnh ủy miền Đông quyết định tổ chức đánh một đòn phủ đầu vào các cơ quan đầu não của Mỹ - Ngụy. Đó là trận tập kích và tiêu diệt phái đoàn cố vấn quân sự Sư đoàn 7 Mỹ - Ngụy(Thực chất là Bộ chỉ huy quân sự tối cao của Mỹ ở miền Nam Việt Nam) tại nhà máy cưa BIF thị xã Biên Hòa (nay thuộc phường Thống Nhất, thành phố Biên Hòa).

Liên tỉnh ủy quyết định chọn một số điểm ở Biên Hòa để nghiên cứu cách đánh Mỹ. Đầu tháng 2 năm 1959, đồng chí Nguyễn Văn Hoa - Đại đội phó C250,Nguyên là thị ủy viên thị xã Biên Hòa nghiên cứu tình hình và chỉ huy trận tập kích vào Nhà Xanh. Cuối tháng 6 năm 1959, Liên tỉnh ủy và Ban quân sự miền Đông thông qua phương án tập kích vào cư xá bọn cố vấn quân sự Mỹ ở Biên Hòa và ấn định vào 19 giờ ngày 7 tháng 7 năm 1959 nổ súng.

Chiều tối ngày 5 tháng 7 năm 1959, từ căn cứ chiến khu Đ, phân đội vũ trang gồm 6 đồng chí nhận lệnh xuất phát. Khuya ngày 5 tháng 7, đơn vị đã về gò Trâm Muối rừng Tân Phong (nay thuộc phường Trảng Dài) – Khu căn cứ của Thị ủy Biên Hòa. Đêm 6 tháng 7, đội vũ trang tiếp tục bí mật hành quân về rừng chồi Gò Me (phường Thống Nhất) ém quân trong căn hầm bí mật được cơ sở cách mạng của Thị ủy Biên Hòa chuẩn bị gần cư xá BIF.

Ngày 7 tháng 7 khoảng 19 giờ, nhá nhem tối, phân đội vũ trang cải trang thành toán lính đi tuần tới Gò Me men theo bờ ruộng tiến thẳng vào mục tiêu. Bên ngoài, một số tự vệ mật khác dưới sự chỉ huy của đồng chí Trương Văn Lê - Bí thư thị ủy Biên Hòa, cũng được bố trí dọc theo tuyến đường, đóng gần trại lính, đảm bảo chặn đường tiếp viện của địch và bảo đảm đường lui cho các chiến sĩ C250. Tín hiệu của cơ sở cho thấy mọi bí mật vẫn hoàn toàn đảm bảo.

Bên trong cư xá, sáu cố vấn Mỹ đang chăm chú xem phim ở trong phòng khách tầng trệt. Bọn lính đến đổi phiên gác. Đồng chí Nguyễn Thành Long, tự vệ mật, kịp thời nổ súng diệt tên lính gác cổng. Một số tự vệ mật khác cũng nhanh chóng chặn kho súng, cho nổ thủ pháo ở khu nhà tên sĩ quan chỉ huy và dãy nhà lính, làm nhiệm vụ kiềm chân địch, không cho chúng phản công đánh vào sau lưng các chiến sĩ vũ trang.

Các chiến sĩ vũ trang nhanh chóng theo lối cổng phụ tiến vào áp sát cư xá. Hai đồng chí bí mật nấp sau cửa sổ chĩa súng vào bên trong sẵn sàng nhả đạn. Hai chiến sĩ khác ém sát sau tấm rèm che cửa phòng ăn. Riêng đồng chí Huề và đồng chí Sắc mang mìn theo lối cửa hông (lối xuống bếp) lợi dụng lúc địch tắt đèn xem phim. Đưa mìn vào đặt sẵn bên trong.

Nhưng ngay lúc đó, đèn trong phòng bổng bật sáng. Cuốn phim thứ nhất đã hết, trung sĩ Ovmand mở công tắc đèn để thay phim. Trước tình huống bất ngờ, đồng chí Năm Hoa phát lệnh nổ súng ngay. Mấy loạt tiểu liên từ phía hai cửa sổ bắn chéo vào phòng. Thiếu tá B.Buis – mới tới Biên Hòa hai ngày và trung sĩ C. Ovmand trúng đạn chết tại chỗ, đại úy Boston bị thương. Cùng lúc, đồng chí Huề ôm quả mìn bước lên bậc tam cấp cửa hông thì đụng phải tên bồi bàn hốt hoảng lao xuống. Một lính Mỹ nhảy xuống trườn qua phòng bên để tắt đèn. Không để cho bọn Mỹ kịp phản ứng, nhận rõ thời cơ diệt địch, đồng chí Huề dũng cảm chấp nhận hy sinh. Anh hô to: “chấm điện”. Đồng chí Sắc ở phía sau chập mạnh hai đầu dây vào khối pin. Một quầng lửa chớp sáng lòa kèm theo một tiếng nổ mạnh làm rung chuyển mạnh cả một khu vực cư xá. Hệ thống đèn phụt tắt. Đồng chí Nguyễn Văn Huề anh dũng hy sinh, đồng chí Sắc bị thương. Bốn đồng chí còn lại xông thẳng vào nhà quét vài loạt đạn và nhanh chóng dìu đồng chí Sắc rút ra ngoài.

Trận đánh diễn ra chưa đầy 15 phút. Địch không kịp trở tay, kể cả số lính bảo vệ nằm sát cư xá. Năm đồng chí còn lại trong đội vũ trang vượt rào, rút về chiến khu an toàn. Tự vệ mật Thị ủy Biên Hòa nhanh chóng tản về các nơi, giấu vũ khí, thay đổi trang phục, trở lại cuộc sống bình thường của người dân phố thị.

Trong trận này ta diệt tại chỗ 2 tên cố vấn quân sự Mỹ  - Thực chất là Bộ chỉ huy quân sự tối cao của Mỹ ở miền Nam Việt Nam và làm bị thương hơn chục tên khác. Đây là những tên lính Mỹ cấp cao chết trận đầu tiên tại Việt Nam. Trận “Nhà Xanh” được xem là trận diệt Mỹ đầu tiên của quân dân Biên Hòa – Đồng Nai nói riêng và quân dân miền Nam nói chung trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước.

Tham quan tìm hiểu Di tích Lịch sữ Nhà Xanh

Trận đầu diệt Mỹ tại Nhà Xanh là trận đánh của những chiến sĩ cách mạng gan dạ, mưu trí đã tiêu diệt những tên lính Mỹ đầu tiên trên chiến trường miền Nam Việt Nam. Qua đó cho chúng ta và thế hệ trẻ hôm nay luôn ghi nhớ tới những chiến sĩ cách mạng đã chiến đấu, hi sinh bảo vệ Tổ Quốc Việt Nam tươi đẹp và cuộc sống hòa bình như hôm nay.

HC - BTGHU