Cách mạng tháng 8/1945 thành công, chính quyền cách mạng còn non trẻ và đứng trước tình thế hiểm nghèo. Đế quốc, thực dân lại rắp tâm gây chiến hòng bắt dân ta trở lại cuộc đời nô lệ. Chính trong những ngày sục sôi khí thế cách mạng ấy, một số nhân sĩ, trí thức yêu nước đứng ra vận động và xin phép thành lập Ban Hồng thập tự Việt Nam (tổ chức tiền thân của Hội Chữ thập đỏ Việt Nam ngày nay).
Biểu trưng của Hội Chữ thập đỏ Việt Nam
Một ngày đầu xuân năm 1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh gặp và làm việc với đại biểu Ban vận động thành lập Hồng thập tự Việt Nam. Bác đã hỏi về tình hình lớp cứu thương đang mở, về việc lập Hội, tôn chỉ mục đích và dự kiến chương trình hoạt động, Bác giảng giải về hoạt động của một số Hội Hồng thập tự các nước và một vài tổ chức nhân đạo khác, Bác chỉ dẫn phương hướng hoạt động của Hồng thập tự nước ta và có lời khuyên: “Phải xuất phát từ tình thương yêu nhân dân tha thiết mà góp phần bảo vệ sức khỏe nhân dân và làm mọi việc có thể làm được để giảm bớt đau thương cho họ".
Ngày 23/11/1946, tại Đại hội đại biểu Hồng thập tự Việt Nam lần thứ nhất diễn ra tại Đình làng Thanh Ấm, thị trấn Vân Đình, huyện Ứng Hòa, Hà Tây (nay là Hà Nội), Hội Hồng thập tự Việt Nam chính thức được thành lập. Đại hội suy tôn Chủ tịch Hồ Chí Minh làm Chủ tịch danh dự của Hội và Người là Chủ tịch danh dự của Hội trong suốt 23 năm từ ngày thành lập Hội tới khi Người qua đời. Bác sĩ Vũ Đình Tụng được bầu làm Hội trưởng.
Sự ra đời của Hội Hồng thập tự Việt Nam đã đáp ứng yêu cầu góp phần chăm sóc sức khỏe và đời sống nhân dân, kịp thời phục vụ cho công cuộc toàn quốc kháng chiến chống thực dân Pháp, bước đầu đặt nền tảng cho quá trình hội nhập quốc tế của Việt Nam trong lĩnh vực nhân đạo. Kể từ đó, ngày 23/11/1946 đã đi vào lịch sử của Hội Chữ thập đỏ Việt Nam như một mốc son đánh dấu sự ra đời của một tổ chức xã hội nhân đạo của quần chúng, do Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập và làm Chủ tịch danh dự đầu tiên. Đây là niềm vinh dự lớn lao đối với cán bộ, hội viên, thanh, thiếu niên, tình nguyện viên Chữ thập đỏ Việt Nam mà không phải tổ chức nào cũng có được.
Ngay sau khi thành lập, hưởng ứng Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Hồ Chủ tịch, hầu hết các hội viên Hồng thập tự đã tích cực tham gia phục vụ tại các mặt trận, tổ chức các trạm cấp cứu, bệnh viện dã chiến, bệnh viện hậu phương. Cũng trong thời gian này, Hội Hồng thập tự Việt Nam phối hợp với Ủy ban Chữ thập đỏ quốc tế tiến hành các hoạt động trao trả tù binh chiến tranh theo đúng tinh thần Luật Nhân đạo quốc tế, góp phần thực hiện chính sách nhân đạo của Chính phủ Việt Nam dân chủ cộng hòa.
Từ năm 1955 - 1975, Hội hoạt động trong bối cảnh cả nước tập trung cho hai nhiệm vụ chiến lược: Xây dựng chủ nghĩa hội ở miền Bắc và đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Đã có 15 tỉnh, thành phố có tổ chức Hội. Đến cuối năm 1970, toàn Hội có 170.000 hội viên, trong đó có 40.000 thanh, thiếu niên Chữ thập đỏ. Hội viên tích cực tham gia các hoạt động chăm sóc sức khỏe nhân dân, phòng chống sốt rét, sốt xuất huyết, vệ sinh môi trường, tuyên truyền phòng chống dịch bệnh, vận động trồng cây thuốc nam, trợ giúp nhân đạo, tiếp nhận hồi hương kiều bào, vận động giúp nhân dân sơ tán, đào hầm hào để phòng tránh bom đạn Mỹ, tham gia cứu chữa, vận chuyển thương binh, nạn nhân chiến tranh.
Đại thắng mùa xuân năm 1975 đã quét sạch quân xâm lược trên đất nước ta, Bắc Nam thống nhất một nhà. Đồng hành cùng đất nước trong công cuộc hàn gắn vết thương chiến tranh và xây dựng xã hội mới, Hội Chữ thập đỏ Việt Nam đã tích cực phát triển tổ chức, đẩy mạnh mọi mặt hoạt động của Hội, tham gia trợ giúp những người khó khăn vươn lên trong cuộc sống. Sau chiến tranh, các cấp Hội tập trung chăm sóc các gia đình thương binh, liệt sĩ, tham gia cứu trợ, vận động quyên góp gạo giúp đỡ đồng bào thiên tai, tu sửa, xây mới cầu, tôn tạo đường làng ngõ xóm, sửa chữa phòng học, trạm y tế… Hội hợp tác với ngành y tế trong phòng bệnh vệ sinh, bảo vệ sức khỏe, trồng cây thuốc nam. Gần 8.000 tổ, đội, trạm cấp cứu được xây dựng ở nhiều địa phương, bắt đầu triển khai phong trào hiến máu nhân đạo.
Bước vào thời kỳ đổi mới của đất nước, hoạt động ứng phó thảm họa của Hội bước đầu chuyển từ cứu trợ thụ động mang tính chất từ thiện, đơn thuần cung cấp các nhu yếu phẩm sau khi bị thiên tai sang chủ động phòng tránh, cứu trợ phát triển, bằng các biện pháp tuyên truyền, hướng dẫn kỹ năng, xây dựng các trung tâm phòng chống thảm họa, trồng rừng ngập mặn, hỗ trợ sinh kế… Nhiều mô hình hoạt động xã hội được xây dựng và phát triển: cơ sở nuôi dạy trẻ khuyết tật, mồ côi, trung tâm nuôi dưỡng người già, tổ cấp cơm cháo miễn phí. Ngày 07/9/1987, Ban Bí thư Trung ương Đảng (khóa VI) đã ban hành Chỉ thị số 14-CT/TW về “Củng cố tổ chức, phát huy tác dụng tích cực của Hội Chữ thập đỏ Việt Nam", góp phần tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với Hội và mở ra thời kỳ phát triển mới của Hội Chữ thập đỏ Việt Nam. Đặc biệt, tháng 12/1999, Ban Chấp hành Trung ương Hội Chữ thập đỏ Việt Nam phát động Phong trào “Tết vì người nghèo và nạn nhân chất độc da cam".
Đến tháng 8/2001, Hội đã phát triển tổ chức tại tất cả các tỉnh, thành và quận, huyện với trên 14.000 tổ chức Hội cấp cơ sở, với hơn 7 triệu hội viên, thanh thiếu niên Chữ thập đỏ. Trong giai đoạn này, nhiều mô hình trợ giúp nhân đạo đã được một số địa phương thực hiện có hiệu quả: “Hũ gạo tình thương", “Mười người giúp một người", “Liên gia làm công tác nhân đạo", “Vì bạn nghèo", “Tiền lẻ đẻ tiền vàng", “Nhà nhân đạo"… Chương trình góp vốn, cho vay vốn làm kinh tế là hình thức cứu trợ xã hội bắt đầu được các cấp Hội, các nhà hảo tâm quan tâm, giúp người dân có điều kiện tự vươn lên thoát nghèo. Hoạt động đối ngoại của Hội phát triển mạnh mẽ cả hợp tác song phương và đa phương.
Kế thừa và phát huy kết quả các giai đoạn trước, Hội tập trung củng cố, nâng cao vị thế của tổ chức, tiến hành toàn diện các mặt công tác hội và phong trào Chữ thập đỏ; tham mưu xây dựng chính sách, pháp luật trong lĩnh vực hoạt động nhân đạo: Trình Quốc hội ban hành Luật Hoạt động Chữ thập đỏ (ngày 03/6/2008), tạo hành lang pháp lý thuận lợi cho các hoạt động nhân đạo, tham mưu thành lập Ban chỉ đạo quốc gia vận động hiến máu tình nguyện. Đặc biệt, năm 2008, hoạt động của Hội tiếp tục được xã hội ghi nhận thông qua Cuộc vận động “Mỗi tổ chức, mỗi cá nhân gắn với một địa chỉ nhân đạo", kêu gọi cộng đồng tham gia bằng những việc làm thiết thực, gắn với các đối tượng khó khăn theo sự giới thiệu của Hội Chữ thập đỏ.
Ngày 08/6/2010, Ban Bí thư Trung ương Đảng (khóa X) đã ban hành Chỉ thị 43-CT/TW “Về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác của Hội Chữ thập đỏ Việt Nam". Chỉ thị nhấn mạnh “Công tác nhân đạo là bộ phận quan trọng trong công tác dân vận của Đảng, là nhiệm vụ của mỗi cấp ủy Đảng, của cán bộ, đảng viên và các tổ chức trong hệ thống chính trị, góp phần giáp dục, đoàn kết các tầng lớp nhân dân trong thực hiện các chính sách xã hội của Đảng". Việc ban hành Chỉ thị 43 một lần nữa khẳng định sự quan tâm sâu sắc của Đảng đối với công tác nhân đạo, góp phần củng cố tổ chức Hội và phát huy vai trò nòng cốt, cầu nối, điều phối của Hội Chữ thập đỏ Việt Nam trong các hoạt động nhân đạo thời gian tới.
Năm 2018, lần đầu tiên Ban Bí thư Trung ương Đảng cho phép Hội Chữ thập đỏ Việt Nam tổ chức thí điểm “Tháng Nhân đạo" - tháng cao điểm toàn dân làm công tác nhân đạo, triển khai vào tháng 5 hằng năm, chính thức triển khai từ năm 2021, qua đó khẳng định vai trò nòng cốt của Hội trong chủ trì phát động và thực hiện các hoạt động nhân đạo của đất nước. Đồng thời, lần đầu tiên Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc ký Quyết định số 282/QĐ-TTg ngày 08/3/2018 phê duyệt Điều lệ Hội Chữ thập đỏ Việt Nam nhiệm kỳ 2017 - 2022. Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc cũng ký ban hành Chỉ thị số 18/CT-TTg ngày 09/7/2018 về “Nâng cao hiệu quả công tác nhân đạo và hoạt động chữ thập đỏ trong tình hình mới".
Đến nay, toàn Hội hiện có hơn 7 triệu cán bộ, hội viên, tình nguyện viên, thanh, thiếu niên Chữ thập đỏ hoạt động trên phạm vi toàn quốc, mỗi năm trợ giúp khoảng 18,3 triệu lượt người có hoàn cảnh khó khăn, người dễ bị tổn thương trong xã hội thông qua những phong trào, cuộc vận động lớn như: Phong trào “Tết vì người nghèo và nạn nhân chất độc da cam", Cuộc vận động “Mỗi tổ chức, mỗi cá nhân gắn với một địa chỉ nhân đạo", “Tháng Nhân đạo", Dự án “Ngân hàng bò" thuộc các lĩnh vực hoạt động trọng tâm: Công tác xã hội, Chăm sóc sức khỏe nhân dân, Phòng ngừa và ứng phó thảm họa.
Trải qua 77 năm hình thành và phát triển, với những đóng góp, cống hiến của lớp lớp cán bộ, hội viên, thanh thiếu niên, tình nguyện viên Chữ thập đỏ, Hội Chữ thập đỏ Việt Nam đã được tặng thưởng Huân chương Hồ Chí Minh cùng nhiều phần thưởng cao quý khác.
Kỷ niệm 77 năm ngày thành lập Hội Chữ thập đỏ Việt Nam (23/11/1946-23/11/2023), Hội Chữ thập đỏ Việt Nam kêu gọi mỗi cán bộ, hội viên, tình nguyện viên, thanh thiếu niên Chữ thập đỏ cả nước hãy đoàn kết, đồng lòng để cùng chung tay thực hiện nhiệm vụ nhân đạo của đất nước, để mỗi người dân, mỗi hoàn cảnh, mỗi vụ thiên tai, thảm họa xảy ra ở địa bàn đều có sự có mặt sớm nhất, kịp thời nhất của những “chiến sĩ áo đỏ", xứng đáng với sứ mệnh cống hiến không mệt mỏi vì hạnh phúc của nhân dân, sự tiến bộ, công bằng của xã hội cũng như để mỗi người dân Việt Nam “không ai bị bỏ lại phía sau".